نقش عقل در فقه سیاسی برجسته است

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست تخصصی "چرایی و جایگاه فقه و فقه سیاسی" به ابتکار گروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با حضور محققان و اندیشوران عصر دیروز برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی معاون پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی و رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این نشست در پاسخ به این سئوال که آیا فقه تنها کشف حکم است یا آنکه افزون بر این، وظیفة کشف نظام را نیز بر عهده دارد گفت: فقه صرفا عبارت از استنباط احکام نیست بلکه فراتر از آن استنباط نظام فقهی را نیز در بر می گیرد.

وی با اشاره به ارتباط فقه سیاسی با حقوق اساسی که بحث از ساختار حکومت، تفکیک قوا و مسایل دیگر را می نماید اظهار داشت: چهار فرض  در خصوص ارتباط فقه و نظام سیاسی وجود دارد. در فرض نخست، همانطور که ادله و نصوص شرعی به ارائه حکم می پردازند به ادله و نصوص هم برمی خوریم که به ارائه نظام نیز پرداخته اند.

وی ادامه داد : بنابر فرض دوم نصی نداریم که دلالت بر وجود نظام کند و نوع آن را ارائه نماید؛ منتها به دلالت التزامی می توان نظامی را به دست آورد و طبق فرض سوم نصوصی وجود دارد که اصل وجود نظام را ارائه می نماید ولی این نصوص به آن مقدار نیستند که نوع نظام را ارائه کنند و فرض چهارم بیان می کند که اصلا ارتباطی بین فقه و نظام وجود ندارد و نظام مقوله ای از مقولات بشری است.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی تصریح کرد: نقش فقه براساس دو فرض دوم و سوم کشف نظام است، و دیدگاه شهید صدر نیز این بود که نظام فقهی را باید کشف کرد. بهر حال، بین این دو فرض یکی را باید مبرهن ساخت. همان گونه که در زمینه حکم نیز وظیفه فقیه کشف حکم است.

وی گفت : برپایی یکی از این دو فرض هر فقیه نظریه خاصی در نوع نظام فقهی می تواند داشته باشد.

وی گفت : نظام فقهی سیاسی متشکل از عناصری ثابت، عناصری متغیر و عناصری جدید که موضوعات آنها به اقتضای تحولات زمانه شکل می گیرد، است.

وی همچنین گفت: در ارتباط با تمامی هر سه دسته، فقیه به منابع دینی رجوع، و دیدگاه های فقهی را استخراج و ارائه می کند.

وی در توجیه وجود عناصر جدید و قابل اضافه در هر عصر ادامه داد : پیدایش مسایل مستحدثه صرفا در حوزه احکام صورت نمی گیرد بلکه در عرصه نظام نیز مسایل جدیدی به وقوع می پیوندند که دیدگاه فقهی نسبت به آنها توسط فقیه استنباط می گردد.

وی خاطرنشان کرد : اگر اصل وجود یک نظام فقهی سیاسی را بپذیریم ساختارهایی را که به مقتضای شرایط زمان و مکان جهت اجرای نظام پیش می آید نیز باید بپذیریم. ارائه و تنظیم این ساختارها که وظیفه عملیاتی کردن نظام را بر عهده دارند و نمود عینی به نظام می بخشد در موارد بسیار از تجربه و عقل دریافت می شوند.

وی گفت : فقه سیاسی یک اجتهاد تخصصی است که به شناخت احکام موضوعات سیاسی و شناخت نظام سیاسی در قالب نظریه پردازی فقهی می پردازد.

رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت : نسبت به فقه سیاسی عقل از دو کارکرد نیرومند در دو حوزه شناخت مبانی کلامی فلسفی فقه سیاسی و مرجع بودن برای حکم حکومتی برخوردار است. البته مبانی کلامی در موارد بسیار از منابع قرآن و سنت دریافت می شوند و گاه از منبع عقل به دست می آیند.

وی گفت : با توجه به ظرفیت تاثیرگذار مبانی کلامی بر فقه سیاسی می توان گفت عقل به طور غیرمستقیم کارکردی نیرومند را نسبت به فقه سیاسی بر عهده می گیرد.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی افزود : حکم حکومتی نیز به دلیل نقش پردامنه و تاثیرگذار و مرتبط بودن آن با مصلحت و عقل شاهدی است بر وجود یک کار ویژه قابل توجه برای عقل نسبت به فقه سیاسی است.

وی در پاسخ به این سئوال که آیا فقه سیاسی میان رشته ای و یا یکی از فروع انحصاری فقه است گفت : در صورتی که فقه سیاسی به معنای شناخت موضوعات سیاسی که مرحله ای متقدم بر استنباط احکام سیاسی و یا نظام سیاسی می باشند باشد میان‌رشته ای به شمار می‌رود.

وی گفت: تخصصهایی از قبیل علم سیاست، فلسفه سیاسی نقش مهمی را در فقه سیاسی به خود اختصاص داده اند ولی این نقش از سنخ نقشی نیست که منابع فقه سیاسی بر عهده دارند.

وی ادامه داد: این تخصصها یا در شناخت موضوع سیاسی و ایجاد فضای ذهنی ـ علمی برای کسی که می خواهد به فقه سیاسی بپردازد و یا در شناخت و تنقیح مبانی کلامی و فلسفی فقه سیاسی تاثیر دارند که این تاثیرگذاری ها هر چند جدی و غیرقابل انکار است و اصولا بدون آنها نمی توان به فقه سیاسی پرداخت ولی هیچگاه به معنای آن نیستند که این علوم در زمره منابع فقه سیاسی جای می‌گیرند.